Search for notes by fellow students, in your own course and all over the country.
Browse our notes for titles which look like what you need, you can preview any of the notes via a sample of the contents. After you're happy these are the notes you're after simply pop them into your shopping cart.
My Basket
The ACT 2020-2021 - April 2021 ACT Form D05£1.50
data anylise algirithym£15.00
Attitudes and values£2.50
Maths notes for11th and 12th£0.50
ATPL - Performance£12.50
DLP FOOT SPA£6.25
Physical education class 11th£0.50
Causes of the French Revolution £6.25
Total£45.00
Or: Edit My Basket
Document Preview
Extracts from the notes are below, to see the PDF you'll receive please use the links above
बालभारती
आिण
कु मारभारतीतलया
मराठी किवता
अनुक मिणका
के वढे हे कौयर! - ना
...
7
या झोपडीत माझया - संत तुकडोजी महाराज
...
9
आनंदी आनंद गडे, इकडे ितकडे चोिहकडे - बालकवी
...
12
शावणमािस हषर मानसी - बालकवी
...
14
खोपा - बहीणाबाई
...
16
िपपांत मेले ओलया उं िदर - बा
...
18
पैठणी - शांता शेळके
...
20
फु लपांखर - ग
...
22
आजीचे घडाळ - के शवकु मार
...
24
ं
पेम कर िभललासारख
...
26
गवतफु ला - इंिदरा संत
...
29
िविचत वीणा - बा
...
32
सहानभूती - कु सुमागज
...
34
सागरा पाण तळमळला ! - सवा
...
37
लाभले आमहास भागय बोलतो मराठी - सुरेश भट
...
39
नको नको रे पावसा
...
42
देणा-याने देत जावे - िवदा करं दीकर
...
44
घरटा - बालकवी
...
47
अरे , संसार संसार - बिहणाबाई चौधरी
...
49
बाळ, चालला रणा - पदमा गोळे
...
50
उतुंग आमुची उतर सीमा इं च इं च लढवू - वसंत बापट
...
53
घाल घाल िपगा वाऱया - कृ
...
56
आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी - यशवंत
...
59
े
कोठु िन येते मला कळे ना - बालकवी
...
61
सांग मला रे सांग मला - ग
...
63
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 3
देवाचे घर - ग
...
65
शतकानंतर आज पािहली - वसंत बापट
...
67
तळयाकाठी - अिनल
...
69
अ आ आई, म म मका - मधुसूदन कालेलकर
...
71
गदड िनळे - बा
...
72
या बाई या
...
74
बाभुळझाड - वसंत बापट
...
76
आमही कोण? - प
...
78
गे मायभू - सुरेश भट
...
80
थोर तुझे उपकार - भासकर दामोदर पाळं द
...
82
हा िहददेश माझा - आनंद कृ षणाजी टेकाडे
...
84
कणर-शीकृ षण संवाद - मोरोपंत
...
86
घडाळ - के शवसुत
...
88
िचमणा राजा - दामोदर अचयुत कारे
...
90
टप टप पडती अंगावरती - मंगेश पाडगावकर
...
92
पसायदान - संत जानेशर
...
94
िपतात सारे गोड िहवाळा - बा
...
96
कोिकलानयोिक - कृ षणशासी िचपळू णकर
...
97
अनयोकी - कृ षणशासी िचपळू णकर
...
99
झालया ितनहीसांजा - यशवंत
...
101
कादरखां - के शवकु मार
...
103
मामाची गाडी - ग
...
िटळक
कणोकणी पडे, उठे , पिर बळे , उडे बापडी,
चुके पथिह, येउनी िसतिमत दृिषला झापडी
...
महणे िनजिशशूंपती, अिधक बोलवेना मला,
तुमहांस अिज अंतीचा कवळ एक मी आणला,
करा मधुर हा! चला, भरिवते तुमहा एकदा,
करी जतन यापुढे पभु िपता अनाथां सदा!
अहा! मधुर गाउनी रमिवले सकाळी जना,
कृ तघ मज मारतील नच ही मनी कलपना,
तुमहांसतव मुखी सुखे धरन घांस झाडावरी
कणैक बसले तो िशरे बाण माझया उरी
िनघुन नरजाितला रमिवणयांत गेले वय,
महणून विधले मला! िकती दया! कसा हा नय!
उदार बह शूर हा नर खरोखरी जाहला
वधुनी मज पाखरा िनरपराध की दुबरला!
महणाल, भुलली जगा, िवसरली िपयां लेकरां
महणून अितसंकटे उडत पातले मी घरा,
नसे लविह उषणता, नच कु शीत माझया िशरा,
समरा मजबरोबरी पिर दयाघना खरा
...
िजवंत बह बोलके िकित सुरमय ते उतपल,
नरे धरन नािशले, खिचत थोर बुिधदबल
...
राजास जी महाली, सौखये कधी िमळाली
ती सवर पाप झाली, या झोपडीत माझया॥१॥
भूमीवरी पडावे, ताऱयांकडे पहावे
पभुनाम िनतय गावे, या झोपडीत माझया॥२॥
पहारे आिण ितजोऱया, तयातूनी होती चोऱया
दारास नाही दोऱया, या झोपडीत माझया॥३॥
जाता तया महाला, ‘मजाव’ शबद आला
िभतीनं यावयाला, या झोपडीत माझया॥४॥
महाली माऊ िबछाने, कं दील शामदाने
आमहा जमीन माने, या झोपडीत माझया॥५॥
येता तरी सुखे या, जाता तरी सुखे जा
कोणावरी न बोजा, या झोपडीत माझया॥६॥
पाहन सौखयं माझे, देवेद तोही लाजे
शांती सदा िवराजे, या झोपडीत माझया॥७॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 8
खबरदार जर टाच मारनी - वा
...
तांब े
रे िहदबांधवा, थांब या सथळी अशु दोन ढाळी,
ती पराकमाची जयोत मावळे इथे झांिशवाली ll धु ll
तांबेकुलवीरशी ती,
नेवाळकरांची कीित,
िहदभूधवजा जणु जळती,
मदारनी राणी लकमीबाई मूतर महाकाली ll १ ll
घोडयावर खंदा सवार,
हातात नंिग तलवार,
खणखणा किरत ती वार,
गोयारची कोडी फोिडत, पाडीत वीर इथे आली ll २ ll
कडकडा कडाडे िबजली,
शतुंची लषकरे िथजली,
मग कीितरप ती उरली,
ती िहदभूमीचया, पराकमाची इितशीच झाली ll ३ ll
िमळतील इथे शाहीर,
लविवतील माना वीर,
तर, झरे ढाळीतील नीर,
हा दगडां फु टतील िजभा कथाया कथा सकळ काळी! ll ४ ll
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 14
खोपा - बहीणाबाई
अरे खोपयामधी खोपा
सुगरनीचा चांगला
देखा िपलासाठी ितनं
झोका झाडाले टांगला
...
!
सुगिरन सुगिरन
अशी माझी रे चतुर
ितले जलमाचा सांगाती
िमये गनयागमपया नर
खोपा इनला इनला
जसा िगलकयाचा कोसा
पाखराची कारािगरी
जरा देख रे मानसा !
ितची उलूशीच चोच,
तेच दात, तेच ओठ
तुले देले रे देवानं
दोन हात दहा बोटं ?
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 15
मन वढाय वढाय - बहीणाबाई
मन वढाय वढाय
उभया िपकातल ढोर
िकती हाकलं हाकलं
िफरी येते िपकावर
मन पाखर पाखर
तयाची काय सांगू मात
आता वहत भुइवर
गेल गेल आभायात
मन लहरी लहरी
तयाले हाती धरे कोन
उं डारल उं डारल
जस वारा वाहादन
मन जहरी जहरी
याच नयार रे तनतर
आरे इचू साप बरा
तयाले उतारे मनतर
मन एवहड एवहड
जस खसखसच दान
मन के वढ के वढ
आभायतिब मावेन
देवा आस कस मन
आस कस रे घडल
कु ठे जागेपनी तुले
अस सपन पडल
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 16
िपपांत मेल े ओलया उं िदर - बा
...
गिरब िबचारे िबळांत जगले,
िपपांत मेले उचकी देउन;
िदवस सांडला घाऱया डोळी
गातिलग अन धुऊन घेउन
...
उदासतेला जहरी डोळे ,
काचेचे पण;
मधाळ पोळे
ओठांवरती जमले तेही
बेकलाइटी, बेकलाइटी!
ओठांवरती ओठ लागले;
िपपांत उं िदर नहाले! नहाले!
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 17
एका तळयात होती - ग
...
माझी आजी लगामधये ही पैठणी नेसली होती
पडली होती सायारचया पाया हाच पदर धरन हाती
पैठनीचया अवती भवती दवलणारा सूकम वास,
ओलखीची
...
उदतयातून जलत गेले कीती शावण
पैठनीने या जपले एक तन एक मन
...
कधीतरी ही पैठणी मी धरते उरी कवलून
मऊ-रे शमी सपशारमधे आजी भेटते मला जवलून
मधली वषे गलून पडतात, कालपटाचा जुलतो धागा
पैठनीचया चोकदानो आजीला माझे कु शल सांगा
...
पाटील
ं
फु लपांखर !
ं
छान िकती िदसते । फु लपाखर
ं
या वेलीवर । फु लांबरोबर
गोड िकती हसते । फु लपांखर
ं
पंख िचमुकले । िनळे जांभळे
हालवुनी झुलते । फु लपांखर
ं
डोळे बिरक । किरती लुकलुक
गोल मणी जणुं ते । फु लपांखर
ं
मी धरं जाता । येई न हाता
दूरच ते उडते । फु लपांखर
ं
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 21
टप टप टािकत टापा - शांत ा शेळ के
टप टप टप टप टािकत टापा चाले माझा घोडा
पाठीवरती जीन मखमली पािय रपेरी तोडा !
उं च उभारी दोनही कान
ऐिटत वळवी मान-कमान
मधेच के वहा दुडकत दुडकत चाले थोडा थोडा !
घोडा माझा फार हशार
पाठीवर मी होता सवार
नुसता तयाला पुरे इषारा, कशास चाबुक ओढा !
सात अरणये, समुद सात
ओलांिडल हा एक दमात
आला आला माझा घोडा, सोडा रसता सोडा !
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 22
आजीचे घडाळ - के शवकु मार
आजीचया जवळी घडाळ कसले आहे चमतकािरक,
देई ठे वुिन ते कु ठे अजुिन हे नाही कु णा ठाउक;
तयाची िटक िटक चालते न किधही, आहे मुके वाटते,
िकलली देई न तयास ती किध, तरी ते सारखे चालते
"अभयासास उठीव आज मजला आजी पहाटे तरी,"
जेवहा मी ितज सांगुनी िनजतसे राती िबछानयावरी
साडेपाचही वाजतात न कु ठे तो हाक ये नेमकी
"बाळा झांजर जाहले, अरवला तो कोबडा, उठ की !"
ताईची करणयास जममत, तसे बाबूसवे भांडता
जाई संपुिनयां सकाळ न मुळी पत कधी लागता !
"आली ओिटवरी उनहे बघ!" महणे आजी, "दहा वाजले !
जा जा लौकर !" कािन तो घणघणा घंटाधवनी आदळे
...
शेवाळलेले शबद आिणक यमकछंद करतील काय ?
डांबरी सडके वरती शावण इं दधनू बांधील काय ?
उनहाळयातलया ढगासारखा हवेत राहशील िफरत,
जासतीत जासत बारा मिहने बाई बसेल झुरत
नंतर तुला लगीनिचठी आलयािशवाय राहील काय ?
महणून महणतो , जागा हो जाणयापूवी वेळ
पेम नाही अकरांचा भातुकळीचा खेळ
पेम महणजे वणवा होवून जाळत राहणं
पेम महणजे जंगल होवून जळत जाणं
...
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 25
फ़ु लराणी - बालकवी
िहरवे िहरवे गार गािलचे
हिरत तृणांचया मखमालीचे
तया सुदर मखमाली वरती
ं
फ़ु लराणी ही खेळत होती
गोड िनळया वातावरणात
अवाज मने होती डोलत
पणय चंचला तय भृिलला
अवगत नवहतया कु मािरके ला
आईचया मंिडवर बसूनी
झोके घयावे गावी गाणी
याहन ठावे काय ितयेला
साधया भोळया फ़ु लराणीला?
***
पुरा िवनोदी संधयावात
डोल डोलवी िहरवे शेत
तोच एके दा हासत आला
चंबून महणे फ़ु लराणीला
"छानी माझै सोनुकली ती
कु णाकडे गं पाहत होती
तो रिवकर का गोिजरवाणा
आवडला अमुचया राणीना"
लाज लाजली हा वचनांनी
साधी भोळी ती फ़ु लराणी
***
आंदोली संधयचया बसूनी
झोके झोके घेते रजनी
तया रजनीचे नेत िवलोल
नभी चमकती ते गहगोल
जादू टॊणा तयांनी के ला
चैन पडेन फ़ु लराणीला
िनजली शेते िनजले रान
िनजले पाणी थोर लहान
अजून जागी फ़ु लराणी ही
आज कशी ताळयावर नाही?
लागेना डोळयाशी डोळा
काय जाहले फ़ु लराणीला
***
या कुं जातून तया कूं जातून
इवलया इवलया िदवटा लावून
मधयरातीचया िनवंत समयी
खेळ खेळते वनराणी ही
तया देवी ला ओवा सुंदर
िनझरर गातो तया तालावर
झुलुनी रािहले सगळे रान
सवपनसंगमी दंग होऊन
पणय चीतनीिवलीन वॄती
कु मािरका ही डोलत होती
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 26
डु लता डु लता गंग होऊिन
सवपे पाही मग फ़ु लराणी
***
कु णी कु णाल अवकाशात
पनयगायने होते गात
हळु च मागुन आले कोण
कु णी कु णा दे चुंबनदान
पनय खेळ हे पाहन िचती
िवरहातार फ़ु लराणी होती
तो वोमीचया पेमेदवता
े
वा-यावरती िफ़रता िफ़रता
हलुच आलया उतरन खाली
फ़ु लराणीसह करणया के ली
परसपांना खुणवऊनी नयनी
तया वदलया ही अमुची राणी
***
सवभुरमीचा जुअळिवत हात
नाच नाचतो पभात वात
खेळूनी दमलया तया घह माला
हळु च लागती लपावयाला
आकाशाची गंिभर शांित
मंद मंद ये अवनी वरती
िवर लागले संशय जाल
संपत ये िवरहाचा काल
शुभ धुकलयाचे वस लेऊनी
हषरिनभररा नटली अवनी
सवपनसंगमी रं गत होती
तरीही अजुिन फ़ु लराणी ती
***
तेजोमय नव मंडप के ला
लकख पांढरा दाही िदशांना
िजकडे ितकडे उधिळत मोती
िदव वहारडी गगनी येती
ला सुवणी झगे घालूनी
हासत हासत आले कोणी
कु णी बांिधला गुलािब फ़े टा
झगमगणारा सुंदर मोठा
आकाशी चंडोल चालला
हा वािडनशय करावयाला
हे थाटाचे लग कु णाचे
साधया भोळया फ़ु लराणीचे
गाऊ लागले मंगल पाठ
सृषीचे गाणारे भाट
वाजिव सनई मारत राणा
कोिकळ घे तानावर ताना
नाचू लागले भारदाज
वाजिवती िनझरर पखवाज
नवदेव सोनेरी रिवकर
नवरी ही फ़ु लराणी सुंदर
लग लागते सावध सारे
सावध पकी सावध वारे
््दवमय ह अंत:पट िफ़टला
भेटे रिवकर फ़ु लराणीला
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 27
वधू वरांना िदव रवानी
कु णी गायीली मंगल गाणी
तयात कु णीसे गूिफ़त होते
परसपरांचे पेम अहा ते
आिणक तेिथल वनदेवीही
दीव आपुलया उचछवासांही
िलिहत होतया वातावरणी
फ़ु लराणीची गोड कहाणी
गुंगत गुंगत किव तया ठायी
सफ़ु ती सह िवहराया जाई
तयाने तर अिभषेकच के ला
नवगीतांनी फ़ु लराणीला
गवतफु ला - इं िदरा संत
रं गरं गुलया, सानसानुलया,
गवतफु ला रे गवतफु ला;
असा कसा रे सांग लागला,
सांग तुझा रे तुझा लळा
...
िवसरनी गेलो पतंग निभचा;
िवसरन गेलो िमताला;
पाहन तुजला हरवुन गेलो,
अशा तुझया रे रं गकळा
...
मलाही वाटे लहान होऊन,
तुझयाहनही लहान रे ;
तुझया संगती सडा रहावे,
िवसरन शाळा, घर सारे
...
बोरकर
िनळया जळावर कमान काळी कु ठे दुधावर आली शेते
थंडावाची कारं िजशी कु ठे गदर बांबूची बेटे
िजकडे ितकडे गवत बागडे कु ठे िभितचया चढे कडेवर
ती महातारी थरथर कापे सुखासवे होउनी अनावर
तारांमधला पतंग कोठे भुलून गेला गगनमंडला
फणा डोलिवत झोबू पाहे असत-रवीचया कवचकुं डला
उं चवटावर महशी गोठलया तसेच कोठे काजळ काळे
वखर तृपीचा पानोपानी बघून ज़ाले ओले-ओले
कोठे तुटलया लाल कडावर चपळ धीट बकरीची पोरे
एक तयातले लुचे आईला सटीन कानती गोरे गोरे
फु लपाखरी फू ल थवावर कु ठे सांडली कुं कु मिटबे
आरसपानी पाणयावरती तरतया बगळयांची पितिबबे
कु ठे आवळीवरी कावळा मावळतीचा शकू न सांगे
पूवेला राऊळ इंदाचे कोरीव संगमरवरी रं गे
घाटामधये िशरली गाडी अन् रातीचा पडला पडदा
पण िचतांची िविचत वीणा अजून किरते िदडदा िदडदा
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 31
गणपत वाणी - बा
...
िग~हाईकाची कदर राखणे;
िजरे , धणे अन धानये गिळत,
खोबरे ल अन तेल ितळीचे
िवकू न बसणे िहशेब कोिळत;
सवपांवरती धूर सांडणे
किचत िबडीचा वा पणतीचा
िमणिमण जळतया; आिण लेटणे
वािचत गाथा शीतुकयाचा
...
काडे गणपत वाणयाने जया
हाडांची ही ऐशी के ली
दुकानातलया जमीनीस ती
सदैव रतली आिणक रतली
...
गणपत वाणी िबडी बापडा
िपतांिपतांना मरन गेला;
एक मागता डोळे दोन
देव देतसे जनमांधाला
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 32
सहानभूत ी - कु सुम ागज
उभे भवती पासाद गगनभेदी
पथी लोकानची होय दाट गदी
पभािदपानची फ़ु ले अनतराळी
दौलतीची िनत चालते िदवाळी
कोपयारशी गुणगुणत अन अभनग
उभा के वहाचा एक तो अपनग
भोवतीचा अनधार जो िनमाला
हदयी तयाचया जणु जात आशयाला
जीभ झालेली ओरडू नी शोश
चार िदवसानचा तयात ही उपास
नयन िथजले थरथरती हात पाय
रप दैनयाचे उभे मुतर काय ?
कीव यावी पण तयाची कु णाला
जात उपहासुनी पसरलया कराला
तोची येइ कु णी परतूनी मजुर
बघूनी िदना तया उभारनी उर
महणे राहीन दीन एक मी उपाशी
पिर लाभु दे दोन घास तयासी
िखसा ओतुनी तया मुकया ओनजळीत
चालू लागे तो िदन बनधू वाट
आणी धिनकानची वाहने पथात
जात होती ती आपुलया मदात
...
िवनायक दामोदर सावरकर
ने मजसी ने परत मातृभूमीला, सागरा पाण तळमळला ! ||धृo||
भूमातेचया चरणतला तूज धूता, मी िनतय पािहला होता ;
ं
ं
मज वदलासी अनय देिश चल जाउं ; सृिषची िविवधता पाह
...
तविर तया परत आणीन !'
िवशसलो या तव वचनी, मी, जगदनुभवयोगे बनुनी,मी,
तव अिधक शक ऊदरली मी, "येईन तवरे " कथुिन सोिडले ितजला,
सागरा, पाण तळमळला ! || १ ||
शुक पंजिर वा हरीण िशरावा पाशी, ही फसगत झाली तैशी !
भूिवरह कसा सतत साहं यापुढती, दश िदशा तमोमय होती,
गुणसुमने मी वेिचयली या भावे, की, ितने सुगंधा घयावे !
जिर उदरणी वय न ितचया हो साचा, हा वथर भार िवदेचा
...
पासाद ईथे भव; परी मज भारी- आईची झोपडी पयारी
...
भुलिवणे वथर हे आता, रे , बह िजवलग गमते िचता, रे ,
तुज सिरतपते, जी सिरता रे , तिदरहाची शपथ घालतो तुजला
सागरा, पाण तळमळला || ३ ||
या फे निमषे हंसिस,िनदरया,कै सा,कां वचन भंिगसी ऐसा ?
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 35
तवसवािमतवा सांपित जी िमरवीते, िभऊिन कां आंगलभूमीते,
मनमातेला अबल महणुिन फसवीसी ? मज िववासनाते नेसी ?
जिर आगलभूिम भयभीता, रे , अबला न मािझ ही माता, रे ,
किथल हे अगिसतस आतां,रे, जो आंचमनी एक कणी तुज पयाला,
सागरा, पाण तळमळला || ४ ||
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 36
लेि झम चाले जोरात - शी शीधर बाळकृ षण रानडे
िदवस सुगीचे सुर जाहले, ओला चारा बैल माजले,
शेतकरी मन पसन जाहले
...
लेिझम चाले जोरात !
िदवटी फु रफु र कर लागली, पटकयांची वर टोके डू लली,
रांग खेळणया सज जाहली, छनखळ झुणिझन, ढु मढु म पटढु म् ,
लेिझम चाले जोरात !
भरभर डफ तो बोले घुमुनी, लेिझम चाले मंडल धरनी,
बाजुस-मागे, पुढे वाकु नी
...
, छनझुन खळझण िझनखळ िछनझुन,
लेिझम गुंगे नादात् !
िसहासन ते डु लु लागले, शािहर वरती नाचू लागले,
गरगर िफरले लेिझमवाले
...
, छनखळ झुणिझन,रात संपली नादात्
लेिझम चाले जोरात् !
पहाट झाली - तारा थकलया, डफवाला तो चंद ऊतरला,
परी न थकला लेिझम मेळां
...
तांब े
मधु मागिश माझया सखया परी,
मधुघटिच िरकामे पडती घरी
आजवरी कमळाचया दोणी
मधु पजीला तुला भरोिन,
सेवा िह पुवीची समरोनी,
करी रोष न सखया, दया करी
नैवेदाची एकच वाटी
अतां दुधािच माझया गाठी,
देवपुजेसतव ही कोरांटी
बाळगी अंगणी किश तरी
तरण-तरणीची सलज कु जबुज
वृक-झयारचे गुढ मधुर गुज,
संसाराचे ममर हवे तुज,
मधु िपळणया परी रे बळ न करी
ढळला रे ढळला िदन सखया
संधयाछाया िभविवती हदया,
अतां मधुचे नांव कासया?
लागले नेत रे पैलतीरी
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 39
नको नको रे पावसा
...
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 40
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 41
िकती तरी िदवसांत - बा
...
के वहा तरी चांदणयात
पुनहा जाऊन िनभरय
गावाकडचया नदीत
होऊन मी जलमय
...
बरा महणून हा इथे
िदवा पारवा पा-याचा
बरी तोतया नळाची
िशरी धार मुखी ऋचा
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 42
दे ण ा -याने दे त जावे - िवदा करं दीकर
देणा-याने देत जावे
घेणा-याने घेत जावे
िहरवा िपवळया माळावरनी
सहादीचया कडावरनी
छातीसाठी ढाल घयावी
वेडािपशा ढगाकडू न
वेडेिपसे आकार घयावे
रकामधलया पशासाठी
पृथवीकडू न होकार घयावे
उसळलेलया दयारकडू न
िपसाळलेली आयाळ घयावी
भरलेलया िभमेकडू न
तुकोबाची माळ घयावी
देणा-याने देत जावे
घेणा-याने घेत जावे
घेता घेता एक िदवस
देणा-याचे हात घयावे
...
महानोर
या नभाने या भुईला दान दावे
आिण या मातीतून चैतनय गावे
कोणती पुणये अशी येती फळाला
जोधळयाला चांदणे लगडू न जावे
या नभाने या भुईला दान दावे
आिण माझया पापणीला पूर यावे
पाहता सुगंध कांती सांडलेली
पाखरांशी खेळ मी मांडून गावे
गुंतलेले पाण या रानात माझे
फाटकी ही झोपडी काळीज माझे
मी असा आनंदन बेहोष होता
ु
शबदगंधे तू मला वाहन घयावे
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 47
अरे , संस ार संस ार - बिहणाबाई चौधरी
अरे , संसार संसार, जसा तवा चुलहावर
आधी हाताला चटके तंवहा िमळते भाकर !
अरे , संसार संसार, खोटा कधी महनू नही
राउळाचया कयसाले, लोटा कधी महनू नही
अरे , संसार संसार, नही रडनं, कु ढनं
येडा, गयांतला हार, महनू नको रे लोढनं !
अरे , संसार संसार, खीरा येलावरचा तोड
एक तोडामधी कडू , बाकी अवघा लागे गोड
अरे , संसार संसार, महनू नको रे भीलावा
तयाले गोड भीमफू ल, मधी गोडंबयाचा ठे वा
देखा संसार संसार, शेग वरतून काटे
अरे , वरतून काटे, मधी िचके सागरगोटे
ऐका, संसार संसार, दोनही जीवांचा इचार
देतो सुखाले नकार, अन् दुःखाले होकार
देखा, संसार संसार, दोन जीवांचा सुधार
कदी नगद उधार, सुखदुःखाचा बेपार !
अरे , संसार संसार, असा मोठा जादूगार
माझया जीवाचा मंतर, तयाचयावरती मदार
असा, संसार संसार, आधी देवाचा ईसार
माझया देवाचा जोजार, मग जीवाचा आधार !
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 48
उगवले नारायण - बिहणाबाई चौधरी
उगवले नारायण, उगवले गगनांत
पभा सोनीयाची फांके उनहे आली अंगणात ll १ ll
उनहे आली अंगणात, उनहे आली ओटीवर
सोनपावलांनी देवा, उजळले माझे घर ll २ ll
उजळले माझे घर, झळाळले ग, कळस
डु लुं लागे आनंदाने वृंदावनीची तुळस ll ३ ll
वृंदावनीची तुळस, िदसे िहरवी अंिजरी
वािरयाचया झुळुिकने हंसे मंिजरी मंिजरी ll ४ ll
हंसे मंिजरी मंिजरी, पाजकाचया पावलाशी
सडा फु लांचा घालतो, मोती-पोवळयाचया राशी ll ५ ll
मोती-पोवळयाचया राशी, वैभवाला नाही अंत
सुख वेिचते संसारी, माउली मी भागयवंत ll ६ ll
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 49
बाळ , चालला रणा - पदमा गोळे
बाळ, चाललासे रणा
घरा बांिधते तोरण,
पंचपाणांचया जयोतीनी
तुज किरते औकण
...
महणूिनया माझया डोळा
नाही थेबही दुःखाचा,
मीही महाराष् कनया
धमर जाणते िवरांचा
...
अशुभाची सावलीही
नाही पडणार येथे
अरे मीही सांगते ना
जीजा लकमीशी नाते
...
घनय करी माझी कू स
येई िवजयी होऊन,
पुनहा मािझया हाताने
दूधभात भरवीन
...
िनकुं ब
घाल घाल िपगा वाऱया, माझया परसात
माहेरी जा, सुवासाची कर बरसात !
"सुखी आहे पोर"- सांग आईचया कानात
"आई, भाऊसाठी परी मन खंतावतं !
िवसरली का ग, भादवात वसर झालं,
माहेरीचया सुखाला ग, मन आचवलं
...
काळया किपलेची नंदा खोडकर फार,
हंगहंगुिनया करी कशी ग, बेजार !
परसात पािरजातकाचा सडा पडे,
कधी फु लं वेचायला नेशील तू गडे ?
किपलेचया दुधावर मऊ दाट साय
माया माझयावर दाट जशी तुझी, माय
...
माडगूळ कर
इवलया इवलयाशा, िटकलया-िटकलयांचे
देवाचे घर बाइ, उं चावरी
ऐक मजा तर ऐक खरी
िनळी िनळी वाट, िनळे िनळे घाट
िनळया िनळया पाणयाचे झुळझुळ पाट
िनळया िनळया डोगरात िनळी िनळी दरी
चांदीचया झाडांना सोनयाची पाने
सोनेरी मैनेचे सोनेरी गाणे
सोनयाची के ळी, सोनयाचा पेर
सोनेरी आंबयाला सोनयाची कै री
देवाचया घरात गुलाबाची लादी
मऊ मऊ ढगांची अंथरली गादी
चांदणयांची हंडी, चांदणयांची भांडी
चांदोबाचा िदवा मोठा लावला वरी
-
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 56
आई ' महणोनी कोणी , आईस हाक मारी - यशवंत
आई' महणोनी कोणी, आईस हाक मारी
ती हाक येई कानी, मज होय शोकारी
नोहेच हाक माते, मारी कु णी कु ठारी
आई कु णा महणू मी, आई घरी न दारी
ही नयूनता सुखाची, िचती सदा िवदारी
सवामी तीनही जगाचा आईिवना िभकारी --चारा मुखी िपललानचया, िचमनी हलूच देई
गोठात वासाना , या चाटतात गाई
वातसलय हे पशुंच,मी रोज रोज पाही
े
पाहन अंतरातमा, वाकु ळ मात होई
वातसलय माउलीचे, आमहा जगात नाही
दुभारगय यािवना का, आमहास नाही आई
...
ताइस या कशाची, जाणीव नाही काही
तया सान बािलके ला, समजे न यात काही
पाणी ततारना , नेतात बावरे ही
ऐकु नी घे परंतु आमहास नाही आई
सांगे तसे मुलीना आमहास नाही आई
ते बोल येत कानी, आमहास नाही आई
...
े
गुंफुनी पूवरजांचया, मी गाइले गुणांला
सायार सभाजनांनी , या वािनले कृ तीला
आई, करावा तू नाहीस कौतुकाला
या नयुनतेमुले ही, मज तयाजय ही पुषपमाला
पंचारती जनांची, ना तोषवी मनाला
पाही जीव बालकाचा, तव कॉतुका भुकेला
...
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 58
रदास आवाहन - भा
...
िफर गरगर अंगाभवती;
लपत-छपत िहरवाळीत;
झुलव गडे, झुळझुळ गाने!
आंबयाची पुढती येई
...
बालयिच रे! भिरसी भुवनी
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 61
सांग मला रे सांग मला - ग
...
माडगूळ कर
इवलया इवलयाशा, िटकलया-िटकलयांचे
देवाचे घर बाइ, उं चावरी
ऐक मजा तर ऐक खरी
िनळी िनळी वाट, िनळे िनळे घाट
िनळया िनळया पाणयाचे झुळझुळ पाट
िनळया िनळया डोगरात िनळी िनळी दरी
चांदीचया झाडांना सोनयाची पाने
सोनेरी मैनेचे सोनेरी गाणे
सोनयाची के ळी, सोनयाचा पेर
सोनेरी आंबयाला सोनयाची कै री
देवाचया घरात गुलाबाची लादी
मऊ मऊ ढगांची अंथरली गादी
चांदणयांची हंडी, चांदणयांची भांडी
चांदोबाचा िदवा मोठा लावला वरी
-
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 64
माझया छकु लीचे डोळे - िव
...
भारतभूिमललाट
आजवरीचया अंधारात
अनंत झाले उलकापात
एकवटोनी तेज तयांचे ितिमर सरे घनदाट
फिकरांनी शत यज मांिडले
वेदीवरती रक सांडले
तया रकाची िकितजावर ये
...
झाले आज िवराट
पुरेत अशू, दुबळे कं दन
भावपूणर कर िवनम वंदन
नव अरणाचे होऊ आमही
...
तुला नाही पिर हौस उडायाची
गोड िहरवा झुबकयात दडायाची
उषण झळया बाहेर तापतात
गीतिनदा तव आंत अखंिडत
िचत िकवा तव कोवळया िवखारे
दुखतेखुपते का सांग सांग बा रे
तुला काही जगतात नको मान
गोड गावे मग भान हे कु ठू न
झोप सौखयानंदात मानवाची
पुरी कणही कोठू न िटकायाची
दुःखिनदे िनिदसत बुधदराज
करणगीते घुमवीत जगी आज
...
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 67
तळयाकाठी - अिनल
अशा एखादा तळयाचया काठी बसून राहावे, मला वाटते,
िजथे शांतता सवतःच िनवारा शोधीत थकू न आली असते
जळाआतला िहरवा गाळ िनळयाशी िमळू न असतो काही
गळू न पडत असताना पान मुळी सळसळ करीत नाही
सावलयांना भरवीत कापरे जलवलये उठवून देत
उगीच उसळी मारन मासळी, मधूनच वर नसते येत
पंख वाळवीत बदकांचा थवा वाळू त िवसावा घेत असतो
दूर कोपरयात एक बगळा धयानभंग होऊ देत नसतो
हदयावरची िवचारांची धूळ हळू हळू िजथे िनवळत जाते
अशा एखादा तळयाचया काठी बसून राहावे, मला वाटते!
--
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 68
माझया मराठीची गोडी -िव
...
बोरकर
चढवू गगनी िनशाण, आमुचे चढवू गगनी िनशाण
कोिट मुखांनी गजूर जय जय सवतंत िहदुसथान
िनशाण अमुचे मनःशांतीचे, समतेचे अन् िवशशांतीचे
सविसतिचनह हे युगायुगांचे ऋिषमुखतेजमहान
मुठ न सोडू जरी तुटला कर, गाऊ फासही जरी आवळला तर
ठे वू िनभरय ताठ मान ही झाले जरी िशरकाण
साह शसासांचा पाऊस, आमही पलहादाचे वारस
सतय िवदारक आणू भूवर दुभंगूनी पाषाण
िवराटशकी आमही मानव, वाण अमुचे दिलतोदारण
मनवू बळीचा िकिरट उदट ठे वुनी पादताण
िहमालयासम अमुचा नेता, अजातशतू आतमिवजेता
नामे तयाचया मृतयुजय हे चढवू वरती िनशाण
ं
-
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 71
गदड िनळे - बा
...
- दतातय कोडो घाटे
या बाई या,
बघा बघा कशी माझी बसली बया
...
२
डोळे िफरवीते,
टुकु टुकु कशी माझी सोिन बघते
...
४
मला वाटते,
िहला बाई सारे काही सारे कळते
...
६
शहाणी कशी!
सािडचोळी नवी ठे िव जिशचया तशी
...
अते
[के शवसुत यांचया "आमही कोण?" या मुळ किवतेचे प
...
॥
सुमनांत तू, गगनांत तू
ताऱयांमधये फु लतोस तू
सदमर जे जगतामधये
सवारत तया वसतोस तू
चोहीकडे रपे तुझी जाणीव ही माझया मना ॥ १ ॥
शमतोस तू शेतामधये
तू राबसी शिमकांसवे
जे रंजले अन् गांजले
पुसतोस तयांची आसवे
सवाथारिवना सेवा िजथे तेथे तुझे पद पावना ॥ २ ॥
करणाकरा करणा तुझी
असता मला भय कोठले?
मागारवरी पुढती सदा
पाहीन मी तव पाउले
सृजनतव या हदयामधये िनत जागवी भीतीिवना ॥ ३ ॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 78
गे मायभू - सुरे श भट
गे मायभू तुझे मी फे डीन पांग सारे ;
आणीन आरतीला हे सूयर, चंद, तारे
...
आई, तुझयापुढे ही माझी वथा कशाला ?
जेवहा तुझयामुळे हा जनमास अथर आला !
मी पायधुळ घेतो जेवहा तुझी जराशी,
माझी ललाटरे षा बनते पयागकाशी !
आई, तुझी अशी मी गाईन रोज गाणी
माझी तुझया दुधाने गेली िभजून वाणी !
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 79
जयोऽसतु ते - िवनायक दामोदर सावरकर
जयोऽसतु ते! जयोऽसतु ते!
शी महनमंगले िशवासपदे शुभदे
सवतंतते भगवती तवामहम् यशोयुतां वंदे!
राषाचे चैतनय मूतर तूं नीती संपदांची
सवतनतते भगवती शीमती राजी तूं तयांची
परवशतेचया नभांत तूंिच आकाशी होशी
सवतनतते भगवती चांदणी चमचम-लखलखशी
गालावरचया कु सुमी िकवा कु सुमांचया गाली
सवतनतते भगवती तूच जी िवलसतसे लाली
ं
तुं सूयारचे तेज उदिधचे गांभीयरिह तूिच
ं
सवतनतते भगवती अनयथा गहणनषतेची
मोक-मुिक ही तुझीच रपे तुलाच वेदांती
सवतनतते भगवती योिगजन परबह वदती
जे जे उतम उदात उनत महनमधुर ते ते
सवतनतते भगवती सवर तव सहकारी होती
हे अधमरकरिञते सुजनपूिजते शी सवतनतते
तुजसािठ मरण ते जनन
तुजवीण जनन ते मरण
तुज सकल-चराचर-शरण चराचर-शरण
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 80
थोर तुझ े उपकार - भासकर दामोदर पाळं दे
थोर तुझे उपकार
आई, थोर तुझे उपकार॥धु॥
वदत िवनोदे, हांसत सोडी
कोण दुधाची धार॥१॥
नीज न आली तर गीत महणे
पेम िजचे अिनवार॥२॥
येई दुखणे तेवहा मजला
कोण करी उपचार॥३॥
कोण कडेवर घेउिन िफरवी
िचती लोभ अपार॥४॥
बाळक दुबरळ होतो तेवहा
रकण के ले फार॥५॥
तवांिच िशकिवले वाढिवले तवां
आहे मजवर भार॥६॥
समरण तुझया या दृढ ममतेचे
होते वारं वार॥७॥
िनतय करावे साह तुला मी
हा माझा अिधकार॥८॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 81
महाराष गीत
बह असोत सुदर संपन की महा
ं
िपय अमुचा एक महाराष देश हा॥
गगनभेिद िगिरिवण अणु नच िजथे उणे
आकांकांपुढित िजथे गगन ठे गणे
अटके विर जेथील तुरंिग जल िपणे
तेथ अडे काय जलाशयनदांिवणे ?
पौरषािस अटक गमे जेथ दु:सहा॥१॥
पासाद कशास जेथ हदयमंिदरे
सदावांचीच भव िदव आगरे
रतां वा मौिककांिह मूलय मुिळ नुरे
रमणीची कू स िजथे नृमिणखिन ठरे
शुद ितचे शीलिह उजविळ गृहा गृहा॥२॥
नग खडग किर, उघडे बघुिन मावळे
चतुरंग चमुचही शौयर मावळे
े
दौडत चहंकडु िन जवे सवार जेथले
भासित शतगुिणत जरी असित एकले
यनामा पिरसुिन िरपु शिमतबल अहा॥३॥
िवकम वैरागय एक जािग नांदती
जिरपटका भगवा झेडािह डोलती
धमर-राजकारण समवेत चालती
शिकयुिक एकवटु िन कायर सािधती
पसरे यतकीित अशी िवसमयावहा॥४॥
गीत मराठांचे शवणी मुखी असो
सफु ित दीिप धृितिह देत अंतरी ठसो
वचिन लेखनीिह मराठी िगरा िदसो
सतत महाराषधमरममर मिन वसो
देह पडो ततकारिण ही असे सपृहा॥५॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 82
हा िहददे श माझा - आनंद कृ षणाजी टे क ाडे
आनंदकं द ऐसा। हा िहददेश माझा॥
सतयास ठाव देई,
वृतीस ठे िव नयायी
सतयािस मािन राजा। हा िहददेश माझा॥
जगदीश जनम घेई,
पदवीस थोर नेई
चढवी सवधमरसाजा। हा िहददेश माझा॥
जनकािद राजयोगी,
शुक वामदेव तयागी
घुमवीत कीितवाजा। हा िहददेश माझा॥
गमयंित, जानकी ती,
शीलास भूषवीती
नटली नटेश-िगिरजा। हा िहददेश माझा॥
िवशास मोह घाली,
ऐशी मुकुंद-मुरली
रमवी िजथे िनकुं जा। हा िहददेश माझा॥
गंगा िहमाचलाची,
वसती िजथे सदाची
होऊिन रािह किलजा। हा िहददेश माझा॥
पृथराज िसह िशवजी,
ु
सवातंतयवीर गाजी
किरतां रणांत मौजा। हा िहददेश माझा॥
ितलकािद जीव देही,
पसवूिन धनय होई
मरती सवलोककाजा। हा िहददेश माझा॥
जिग तयािवना कु णीही
समरणीय अनय नाही
थोरांत थोर समजा। हा िहददेश माझा॥
पूजोिन तयांस जीवे
वंदोिन पेमभावे
जयनाद हािच गजार। हा िहददेश माझा॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 83
गाउं तयांन ा आरती - किव यशवंत
संगरी वीरागणी जे धैयरमेर संकटी
जनमले या भारती,
राषचकोदारणी करं आपरी जयांना मृती
गाउं तयांना आरती
...
||२||
सवाथरहतूला िदला संकप जयांनी जीिवती
े
े
तो पराथी पाहती,
आपिवसतारांत जयांचया देशही सामावती
गाउं तयांना आरती
...
||४||
देह जावो देह राहो, नािह जयांना तितकती
लोकसेवा दे रती,
आिण सौभदापरी देतात जे पाणाहती,
गाउं तयांना आरती
...
||६||
नेटके कांही घडेना, काय हेत जीवना
या िवचारी मनमना
बोिधतो की एवढी होवो तरी रे सतकु ती
गा तयांची आरती
...
सतकमार तूं टाकुं नको
सुिवचारा कातर नको
सतसंगत अंतर नको
ं
दैताला अनुसर नको
ं
हिरभजना िवसमर नको
ं
सतकीती-नौबितचा डंका गाजे मग शंकाच नको॥३॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 86
घडाळ - के शवसुत
गडबड घाई जगात चाले,
आळस डु लकया देतो पण;
गंभीरपणे घडाळ बोले -'आला कण -- गेला कण' १
घडाळास या घाई नाही,
िवसांवािह तो नाही पण;
तयाचे महणणे धयानी घेई -'आला कण -- गेला कण' २
कतरवा जे ततपर तयांचे
दृढ िनयिमत वहावयास मन,
घडाळ बोले अपुलया वाचे -'आला कण -- गेला कण' ३
कतरवाला िवमुख आळशी
तयांचया हदयी हािणत घण,
काळ -- ऐक! -- गातो अपुलयाशी
'आला कण -- गेला कण' ४
लवाजमयाचे हती झुलती
लक तयांकडे देतो कोण,
िमत रच जर हे सावध किरती -'आला कण -- गेला कण' ५
आनंदी आनंद उडाला,
नवरीला वर योगय िमळाला!
थाट बहत मंडपात चाले -भोजन, वादन, नतरन, गान!
काळ हळू ओटीवर बोले -'आला कण -- गेला कण' ६
"कौतुक भारी वाटे लोकां
दाखिवणया पाहणया िदमाखा,
तेणे फु कटिच िजणे होतसे!
झटा! करा तर सतकृ ितला!"
सुचिवत ऐसे, काळ वदतसे -'कण आला -- कण गेला!' ७
वादरक जर सौखयांत जावया
वहावे, पशाताप नुरिनयां,
तर तरणा रे ! मला वाटते,
धयानी संतत अपुलया आण
घडाळ जे हे अिवरत वदते -'आला कण -- गेला कण!' ८
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 87
ऐकव तव मधु बोल - माधव जुि लयन
ऐकव तव मधु बोल, कोिकळे ,
ऐकव तव मधु बोल ॥धु॥
नकोत मजला मैना, राघू,
साळुं की, चंडोल
नकोत मजला िविवध सुरांचे
कृ ितम हे िहदोल ॥१॥
एक तुझा सवर आतर खरोखर
वाटे मज िबनमोल,
वसंत नाही अजुन संपला,
कां झालीस अबोल? ॥२॥
सुखे वसंतासंगे जा मग
पहावया भूगोल,
गा शेवटचा बोल लपुनिह
पणारमाजी खोल ॥३॥
पािहन नंतर वाट वषरभर
दाबुिन िचत िवलोल
नको कर पण आस एवढी
ं
जातां जातां फोल! ॥४॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 88
िचमणा राजा - दामोदर अचयुत कारे
गृहराजयावर गाजिव सता राजा िचमणा एक
जनमजात हा! नको कराया यास कु णी अिभषेक! ||१||
किट आईची मृदल आपुले िसहासन बनवून
ु
मधुर बोबडा असफु ट वचनी सोिड हकू म ितथून ||२||
बसावयाला सुदर घोडा तयास असे काठीचा
ं
पिर आवडता अिधक तयाहनी ताईचया पाठीचा! ||३||
तया घोडावर डौले बैसे, चाबुक नाजुक हाती
सहल करोनी देखरे खही ठे वी राजयावरती ||४||
राजदंड जड राजे दुसरे वागिवती सवकरांत
मने दुजयांची मुठीत पिर हा ठे िवतसे िदनरात! ||५||
मृदल करांची िमठी सोडवूं येइ न मललांनाही
ु
अमोघ याची शिक यापरी, उपमा कसली नाही ||६||
पराभवाचे लकण िदसतां रदनासा सोडीत
पबल शतुही मग तयायोगे सहजिच होई चीत! ||७||
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 89
अनंत - बालकवी
अनंत तारा नकते ही अनंत या गगनात
अनंत दीपी, अनंत वसुधा, हे शिशसूयर अनंत
...
कु णी मोिजला, कु णास तयाची लांबीरदी ठावी?
ं
फार कशाला िदगविनताची तरी कु णी सांगावी?
अनंत सारे िवश जाहले अनंतात या लीन,
कुद मानवा, सांग कशाचा बाळिगसी अिभमान?
तव वैभव हे तुझे धनी ही, हे अतयुच महाल,
जाितल का गगनास भेदिन? अनंत का होतील?
ू
तुझया कीितचे माप गडा का काळाला मोजील!
जान तुझे तू महणशी 'जाईल', कोठवरी जाईल?
'मी' 'माझे' या वृथा कलपना, तू कोणाचा कोण?
िकतेक गेले मी मी महणता या चकी िचरडू न।
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 90
टप टप पडती अंग ावरती - मंग ेश पाडगावकर
टप टप पडती अंगावरती पाजकाची फु ले
िभर िभर िभर िभर तया तालावर गाणे अमुचे जुळे !
कु रणावरती, झाडांखाली
ऊन-सावली िवणते जाळी
येतो वारा पाहा भरारा, गवत खुशीने डु ले !
दूर दूर हे सूर वाहती
उनहात िपवळया पाहा नाहती
हसते धरती, फांदीवरती हा झोपाळा झुले !
गाणे अमुचे झुळ-झुळ वारा
गाणे अमुचे लुक-लुक तारा
पाऊस, वारा, मोरिपसारा या गाणयातुन फु ले !
फु लांसारखे सवर फु ला रे
सुरात िमसळु िन सूर, चला रे
गाणे गाती तेच शहाणे बाकी सारे खुळे !
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 91
सदै व सैि नका , पुढे च जायचे - वसंत बापट
सदैव सैिनका, पुढेच जायचे
न मागुती तुवा, कधी िफरायचे
सदा तुझयापुढ, उभी असे िनशा
े
सदैव काजळी, िदसायचया िदशा
मधून मेघ हे, नभास गासती
मधेच या िवजा, भयाण हासती
दहा िदशांतनी, तुफान वहायचे
ु
सदैव सैिनका, पुढेच जायचे
पलोभने तुला, न लोभ दािवती
न मोहबंधने, पदांस बांिधती
िवरोध कोध वा, तुला न थांबवी
न मोह भासतो, गजांत वैभवी
न दैनयही तुझ, कधी सरायचे
े
सदैव सैिनका, पुढेच जायचे
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 92
पसायदान - संत जानेश र
आता िवशातमके देवे । येणे वागयजे तोषावे ।
तोषोिन मज जावे । पसायदान हे ॥
जे खळांची वंकटी सांडो । तया सतकमी- रती वाढो ।
भूतां परसपरे जडो । मैत जीवाचे ॥
दुिरतांचे ितिमर जावो । िवश सवधमर सूये पाहो ।
जो जे वांिचछल तो ते लाहो । पािणजात ॥
वषरत सकळ मंगळी । ईशरिनषांची मांिदयाळी ।
अनवरत भूमंडळी । भेटतु भूतां ॥
चलां कलपतरचे आरव । चेतना िचतामणीचे गाव ।
ं
बोलते जे अणरव । पीयूषाचे ॥
चंदमे जे अलांछन । मातरड जे तापहीन ।
ते सवारही सदा सजन । सोयरे होतु ॥
िकबहना सवर सुखी । पूणर होऊिन ितनही लोकी ।
भिजजो आिदपुरखी । अखंिडत ॥
आिण गंथोपजीिवये । िवशेषी लोकी इये ।
दृषादृष िवजये । होआवे जी ।
येथ महणे शी िवशेशराओ । हा होईल दान पसावो ।
येणे वरे जानदेवो । सुिखया जाला ॥
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 93
संथ िनळे हे पाणी - मंग ेश पाडगांव कर
संथ िनळे हे पाणी
वर शुकाचा तारा
कु रळया लहंरीमधुनी
िशळ घालतो वारा
दुर कमान पुलाची
एकलीच अंधारी
थरथरतया पाणयाला
कसले गुपीत िवचारी
भरन काजवाने हा
चमके िपपळ सारा
िसतमीत होऊनी तेथे
अविचत थबके वारा
िकरकीर रात िकडांची
िनरवतेस िकनारी
ओढ लागुनी छाया
थरथरते अंधारी
मधयेच िकतीजावरनी
िवज लकाकु न जाई
अन धयानसथ िगरी ही
उघडु नी लोचन पाही
हळु च चांदणे ओले
िथबके पाणयावरनी
कसला कण सोनेरी
उमले पाणामधुनी
संथ िनळे हे पाणी
वर शुकाचा तारा
दरवळला गंधाने
मनाचा गाभारा
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 94
िपतात सारे गोड िहवाळा - बा
...
नाही जगात झाली आबाळ या िजवाची,
तूझी उणीव िचती आई, तरीिह जाची
...
िवदाधनपितषा लाभे अता मला ही,
आईिवणे परी मी हा पोरकाच राही
...
आई तुझया िवयोगे बमहांड आठवे गे !
कै लास सोडु नी ये उलके समान वेगे
...
हे मूखर यांस िकमपीिह नसे िववेक,
वणारवरन तुजला गणतील काक
...
!! २ !!
[पृथवी]
वसंतसमयी फु ले, पिरमळे िदशा वािप जो,
जयास अवलोकु नी सुरतरिह िचती िथजो,
तया सतत सेिवती िवहग आमवृका िकती;
परी िपकिच एकला मधुर वािण लाधे कृ ती
...
पाने तीव िहमे गळोिन िदसती झाडे जळालयापरी,
गजे ककर श शबद थोर करनी काकावली तयांवरी
...
अनयोकी - कृ षणशासी िचपळू णकर
(शादूलिवकीिडत)
र
देखूनी उदया तुझया िदजकु ळे गाती अती हषुनी,
र
शादूलािदक सवर दुष दडती िगयरतरी जाउनी,
र
देशी ताप परी जसा विरवरी येशी नभी, भासकरा,
अतयुची पिद थोरही िबधडतो हा बोल आहे खरा
...
अवहेिरती, पहा, हे कलकल करनी कुद कोलहे तयाला
...
---------------------------------------------------(शादूलिवकीिडत)
र
जयाचे पललव मंगलपद, िशणा छाया जयाची हरी
गंधे युके फु ले, फळे ही असती जयाची सुधेचया परी,
वाटे जो रमणीय भूषण वनशीचे मुखीचे, भला
आमा तया िपक सेिवतां समसमां संयोग की जाहला!
----------------------------------------------------(िशखिरणी)
उभा राहे एके चरिण धरणीते धरिनयां
तपशयार वाटे किरत जणुं डोळे िमटु िनयां,
बका ऐशा ढोगे तव अमित मासेच ठकती,
पिर जाते तूझे कपट लवलाही उमजती
...
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 98
िवदापशंस ा - कृ षणशासी िचपळू णकर
[आयार]
िवदेनेच मनुषया आले शेषतव हा जगामाजी;
न िदसे एकिह वसतू िवदेनेही असाधय आहे जी
...
!! २ !!
देउिन िकवा भोगुिन उणे न होतां सदैव वाढतसे
ऐसे एकच िवदा-धन, अदभुत गुण न हा दुजयांत वसे
...
!! ४ !!
नानािवध रतांची कनकाची असित भूषणे फार;
पिर िवदासम एकिह शोभादायक नसे अलंकार
...
!! ७ !!
िवदाबलसम अढळे न दुजे बल कोणतेिह या लोकी;
तीने िनजपभावे वश के ले सकल िवश, अवलोकी ! !! ८ !!
कुदा पशुपकयांची काय कथा? पांचही महाभूते
जानबळे आकळु नी के ले मनुजे सवदाससम तयांत
...
!!१० !!
तयाची वसे िविणती, रथ ओिढित, लोिटतीिह नौकाते;
बह सांगणे कशाला? किरती तो सांगतो तयां ते ते ! !! ११ !!
मोठे मोठे तरवर मोडी, फोडीिह जी िशलारशी,
िवदुललता नरे ती के ली संदशहािरका दासी ! !! १२ !!
े
िवदेचया सामथे के ला रिव िचतकार मनुजाने;
होउिन अंिकत वायुिह तुष करी तयास सुसवरे गाने ! !! १३ !!
यापिर सकल सुखे जी देई, दु:खे समसत जी वारी,
तया िवदादेवीते अननयभावे सदा भजा भारी
...
!! १५ !!
ऐकवयरबलधनािदक सौखये पसवे समसत जी कांही,
ती िवदा जो देई, तेणे वद काय ते िदले नाही? !! १६ !!
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 99
झालया ितनहीसांज ा - यशवंत
अजुनी कसे येती ना, परधानया राजा
िकरिकरती रातिकडे, झालया ितनहीसांजा ll धु
...
िधपपाड देह हा अडवा ! पसरला सहा अन् फू ट !
पालथे पिलकडे पडले ! िवकाळ िखळयांचे बूट !
चुिणदार चोळणा आतां ! फाटून होय िचरगूट !
बैसला पठाणी बडगा ! बाजूला दूर िनमूट !
िचखलांत बुडाले कलले !
तयां ओिढित िचलले-िपलले !
िखसमीस िखशांितल उरले
कु णी मािर तयावर डलला ! 'कादरखां काबुलवाला' !
...
२
तो िहग काबुली आतां ! िवकणार यापुढे कोण ?
वाजासतव बसुनी दारी ! गिरबांचा घेइल पाण ?
खाणार कोण यापुढती ! ती किलगडे कोरन?
सजवी नूर नयनांचा ! की सुरमा घालुिन कोण ?
रसतयावर मांडुिन खाटा
हककयासह मािरल बातािहडेल कोण वा आतां
घालून चमेलीमाळा ? ! 'कादरखां काबुलवाला' !
...
४
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 102
लाडकी बाहली - शांत ा शेळ के
लाडकी बाहली होती माझी एक
िमळणार तशी ना शोधूनी दुसरया लाख
िकती गोरी गोरी गाल गुलाबच फु लले
हासती के स ते सुदर काळे कु रळे
ं
झाकती उघडती िनळे हासरे डोळे
अन ओठ जसे की आताच खुदकन हसले
अंगात शोभला झगा रे शमी लाल
के सांवर फु लले लाल िफतीचे फु ल
िकतीतरी बाहलया होतया माझयाजवळी
पण तीच सोनुली फार मला आवडली
मी गेले तीजसह माळावर खेळाया
मी लपून महणते साई सुटटा हो या या
िकती शोध शोधली परी कु ठे न ती िदसली
परतले घरी मी होउन िहरमुसलेली
सवपात तीने मम रोज एकदा यावे
हलवून मला हळु माळावरती नयावे
वाटते सारखे जावे तयाच िठकणी
शोधुनी पहावी पुनहा पुनहा ती िचमणी
जाणार कशी पण संतत पाउस धार
खल मुळी न ितजला वारा झोबे फर
पाऊस उघडता गेले माळावरती
गवतावर ओलया मजला सापडली ती
कु णी गेली होती गाय तुडवूनी ितजला
पाहनी दशा ती रडू च आले मजला
मैितणी महणालया काय अहा हे धयान
के सांचया िझपरया रं गही गेला उडू न
परी आवडली ती तशीच मजला राणी
लाडकी बाहली होती माझी महणुनी
बालभारती आिण कु मारभारतीतलया मराठी किवता
Page 103
मामाची गाडी - ग